Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 1997 жылғы 5 сәуірдегі № 3443 жарлығымен 31 мамыр Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні болып жарияланды.
Бүгінде өмір сүріп жатқандар бүкіл елдің кеңістігінде толқын сияқты өрбіген қанды террордың қайғылы жылдарын әрдайым есте сақтаулары керек. Осы кезеңде «халық жауларының арамзалықтарымен» күрес кезеңі бұрын-соңды болмаған ауқымға жетті, ол жоғары дәрежедегі басшыларды да, қарапайым колхозшыларан да аяған жоқ. Барлық жерде күдік пен қорқыныш атмосферасы қамтылды, диверсиялық антисоветтік элементтер мен астыртын ұйымдарға іздеу жүргізілді. Кейде сотсыз немесе тергеусіз жазықсыз адамдар атылды, ұзақ мерзімге бас бостандығынан айырылды, жер аударылды және азаматтық құқықтарынан айырылды. Репрессиялар кез-келген сөзі немесе іс-әрекеті үшін ғана емес, шығу тегі, тәрбиесі, білімі, белгілі бір партияға қатысы, саяси тенденциясы, дүниетанымы, діні үшін де қолданылды және кез-келген адам әлеуметтік және ұлтына, жасына немесе жынысына қарамастан құрбан бола алады. Көбінесе репрессияға ұшырағандарға РСФСР Қылмыстық кодексінің 58-10 бабына сәйкес - «Кеңес өкіметін құлатуға, бұзуға немесе әлсіретуге, кейбір контрреволюциялық қылмыстар жасауға, сондай-ақ әдебиеттерді тарату немесе өндіру, сақтауға шақыруды қамтитын насихат немесе үгіт» және 57-11 бабы бойынша «Қылмыстарды дайындауға немесе жасауға, сондай-ақ осы тарауда көзделген қылмыстардың бірін дайындау немесе жасау үшін құрылған ұйымға қатысуға бағытталған ұйымдастырылған қызметтің барлық түрлері» қылмыс жасалындыды деп айыпталды. Көпшілігінің бұл баптарға еш қатысы болмаған еді. Өңірде 58 бап бойынша сотталушылардың жалпы саны 3,770,000 адамнан асты; 642 980 адам атылды; 2 369 000 адам 23 жылға бас бостандығынан айырылды. Тарихшы Рой Медведевтің айтуынша, 1927-1953 жылдар аралығында бүкіл ел бойынша 40 000 000 адам қуғын-сүргінге ұшыраған. Қазақстанда дәл осы кезеңде 103000 адам қуғын-сүргінге ұшырады, 25000 адам атылды, қазақтардың 42 пайызы аштықтан қайтыс болды. Көкшетауда 314 адам қуғын-сүргінге ұшырады.
Көкшетау қаласының мемлекеттік архивінде сақталған жеке шығу тегі құжаттарының арасында тоталитарлық сталиндік режим кезеңінде саяси қуғын-сүргін құрбандарының жеке қорларынан аяусыз қарауға және оқуға болмайтын құжаттар бар. Бұл құжаттар озбырлық пен заңсыздықтың құрбаны болған кокчетавтықтардың қатал тағдыры туралы естеліктерді сақтайды. Атышулы 58-бап Әбілқайыр Досов пен Зарап Темірбековтің өмірін жалмап, жазушы Ибрагим Салаховты өмір бойына мүгедек етті.
Архив құжаттарында озбырлықтың, заңсыздықтың құрбаны болған және біздің жерлестеріміздің өмірлерін сталиндік қуғын-сүргін құртқан бүкіл халықтардың тағдыры туралы қатал жады сақталған. Жалпы, Қазақстанда саяси себептермен 100 мыңнан астам адам сотталды, оның 25 мыңы атылды. Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күнінде жазықсыз жапа шеккендердің барлығын еске алайық, осы сұмдық трагедияны еске алып және қайталамайық.
Ақпарат және құжаттарды
пайдалану бөлімі архивисті Л. Шрейтер
27.05.2021
«Қайғылы тағдырлардың парақтары» фотоқұжаттық көрмесі (PPT 23192 Kb)
